ПАДЗЯЛІЦЦА:

Лекцыя Агаты Адамецкай-Сітэк у межах выставы «ЛЮДМІЛА РУСАВА. ТАТАЛЬНЫ ПЕРФОРМАНС», Мінск, 2015 год.

Фемінісцкі фокус і пераасэнсаванне гісторыі мастацтва

— Цікавасць да гендэрнага аспекту з’явілася ў мяне яшчэ ў Беларусі. Я была су-рэдактаркай часопіса «pARTisan» і потым «Калекцыі pARTisan», серыі каталогаў выбітных мастакоў і мастачак, недаацэненых афіцыйнай культурай. Акурат у гэты перыяд, пачатак 2010-х, пачаліся дыскусіі вакол мастацтва і фемінізму, актыўна абмяркоўвалася забытасць беларускіх жанчын-мастачак, іх недаацэненнасць, фарміраваўся феміністычны дыскурс у нашым мастацкім асяроддзі. Відавочна гэта ўплывала і на мой фокус, і таму я ўжо свядома напрыклад ацэньвала: колькі публікацый, прысвечаных жанчынам-мастачкам, змяшчае часопіс, якія працы друкуюцца? І калі з’явілася магчымасць уплыву на змест «Калекцыі pARTisan», я настойвала на абавязковым уключэнні жанчын-мастачак. Зразумела, існуе шмат недаацэнненых беларускіх творцаў, але гэты момант быў для мяне прынцыповы. Я рада, што ў серыі выйшлі каталогі Людмілы Русавай і Вольгі Сазыкінай.

Я ўдзельнічала ў шматлікіх  дыскусіях пра ролю і месца жанчыны ў мастацтве, назірала, як фарміруецца феміністычны дыскурс у нашым мастацкім асяроддзі. Паралельна адбываўся працэс самарэфлексіі, разумення механізмаў дыскрымінацыі, праз якія я як жанчына праходзіла ў мінулым.

Прэзентацыя каталога Вольгі Сазыкінай у межах "Калекцыі Партызана", Минск, 2019 год.

Новыя даследаванні і траўматычны досвед жанчын у навуцы

— На рэжысёрскім аддзяленні ў Акадэміі мастацтваў кожны дзень даводзілася даказваць, што я мужчына, бо выкладчыкі нагадвалі нам, што «гэта мужчынская прафесія». Адкрываліся і новыя сферы дыскрымінацыі жанчын у беларускім грамадстве. Вядома, усё больш мужчын пачынае падзяляць абавязкі, але лічбы кажуць, што савецкая мадэль застаецца прыярытэтнай – жанчына рэалізуецца прафесійна з поўным працоўным днём, але яна павінна быць яшчэ і супер-маці, і супер-жонкай. Такі бясконцы працоўны дзень. 

Я даследавала гэту праблему ў дысертацыі. Зараз пачынаю новае даследаванне, у межах калектыўнага навукога праекта Protecting Academia at Risk: Towards a New Policy Agenda for a Thriving Culture of Higher Education, падтрыманым Gerda Henkel Foundation (гэта інтэрв'ю праходзіла восенню 2024 года, таму на момант публікацыі праца знаходзіцца на іншым этапе, прым. рэд.). Мая частка — гісторыі жанчын-вучоных у вымушанай эміграцыі.   

Гаворка пра экстрэмальны траўматычны досвед. Людзям без яго складана зразумець гэтую штодзённасць — тут у цябе няма блізкіх людзей, якія могуць, напрыклад, дапамагчы з дзецьмі. А ў асноўным жанчына па-ранейшаму застаецца з дзецьмі (альбо з прычыны разводу альбо, напрыклад, праз вайну).

 Презентацыя журнала "pARTisanka", Брест, 2020 год. 

Падтрымка для навукоўцаў з дзецьмі

— Калі я шукала праграму дактарантуры, адным з крытэрыяў была падтрымка дактарантак/ў з дзецьмі, на той момант у мяне ўжо быў трохгадовы сын. Такая праграма знайшлася ў International Centre for the Study of Culture (Justus Liebig University). Як я потым даведалася, у нямецкіх універсітэтах такая падтрымка існуе на інстытуцыянальным узроўні. 

Ад самага пачатку ў мяне была кансультантка, якая дапамагала з побытавымі рэчамі. Напрыклад, знайсці садок для дзіцяці. Без гэтага пачынаць даследаванне было б немагчыма: побач ужо няма бабулі, якая б дапамагала з дзіцем, блізкіх сяброў.

Калі надышоў лакдаўн падчас другой хвалі каранавіруса, было абвешчана, што толькі дзеці, у якіх бацькі выходзяць на працу, змогуць наведваць садок. І мой цэнтр напісаў адмысловы ліст, што навуковая дзейнасць – гэта праца, нават калі робіцца аддалена. 

Было разуменне з боку выкладчыкаў, калі я не магла наведваць калоквіум, бо ён пачынаўся, калі трэба было забіраць дзіця з садка. Кожная і кожны ішлі насустрач. Гэта каштоўны досвед — таго, як можа быць. 

Такім чынам ствараецца інфраструктура, каб навукоўцы з дзецьмі не баяліся працягваць навуковую кар’еру. Бо лічбы паказваюць: нават у Германіі адсотак жанчын пасля 30, то бок у веку, калі плануецца сям’я, пачынае рэзка скарачацца ва ўніверсітэтах.

Ідзе гаворка пра тое, каб дактаранскія праграмы ўлічвалі факт, што гэта той век, калі жанчына можа захацець нарадзіць дзіця. Жанчынам прасцей паверыць, што не трэба выбіраць — сям’я альбо кар’ера — калі ёсць праграмы падтрымкі, якія дазваляюць браць дзіця ў даследчыя паездкі альбо на канферэнцыі, прапануюць адмысловы догляд і навуковыя рэзідэнцыі без пераезду на тры месяцы ў іншую краіну. Апошняе — асаблівы пункт для вучоных з мігранцкім досведам, адарваных ад свайго асяроддзя. У эміграцыі вы са сваім дзіцем заўсёды прывязаныя адно да аднаго. Гэта нялёгка. Але плюсаў можа быць нашмат болей, калі паверыць у сябе.

Сістэма павінна станавіцца больш інклюзіўнай. Пра гэта таксама маё даследаванне.

Таня Арцімовіч на канферэнцыі "Re-Thinking Post-Socialist War(s)", Гіссэн, 2024 год. 

Культура працы і акадэмічныя стандарты

— Калі мне казалі, маўляў, як я магу кожны дзень сядаць і працаваць, я адказвала, што у мяне няма прывілею гэтага не рабіць. Дзеці дысцыплінуюць, і бацькоўства дазваляе шмат чаго зрабіць у абмежаваны перыяд часу. 

У гэтым плане мне пашчасціла: ёсць матывацыя, якая не дазваляе не падымацца раніцою з ложка ці правальвацца ў дэпрэсію. Два з паловай гады я спрабавала зразумець правілы гульні ў еўрапейскіх універсітэтах і займалася працэсам культурна-навуковага, так мовіць, перакладу. І я думаю, што тут узнікае ўнутраны канфлікт у нашых навукоўцаў, калі падаецца, што мы «не дацягваем». 

Не, проста навука ў Беларусі існуе па іншых стандартах, напрыклад, беларускія ВАКаўскія часопісы нічога не значаць для заходняга акадэмічнага кам’юніці, і наадварот. 

Раней можна было балансаваць – выступаць на замежных канферэнцыях, але быць часткаю лакальнай навукі. Але цяпер ты павінна перабудаваць цалкам успрыняцце таго, як інстытуцыйна функцыянуе поле. Твой сімвалічны сацыяльны капітал абнуляецца, і трэба як бы спачатку пісаць сваё CV. Толькі на трэці год я стала адчуваць упэўненасць, нават у маўленні, у самім праве інтэпрэтаваць і гаварыць. 

Кантракты ў нямецкіх універсітэтах кароткія, тры-чатыры гады. Пасля абароны дысертацыі даецца 10 год, каб выйсці на пазіцыю прафесаркі, іначай страціш навуковы статус. Калі ў такія жорстка канкурэнтныя ўмовы трапляе беларускі навуковец, зразумела, цяжка. А спецыяльных цэнтраў беларускіх даследванняў няма. Адначасова нашыя навукоўцы прызвычаіліся да камфортнай сітуацыі, калі можна дзесяцігоддзямі працаваць на адной пазіцыі (калі ўжо трапіў) і не вельмі клапаціцца пра кваліфікацыю ды адсочванне тэндэнцый. 

Вядома, я не кажу пра ўсіх, але такіх многа. І раптам трэба бегчы дыстанцыю. Ды яшчэ і ў цяжкім псіхалагічным стане. Без спецыяльных праграм падтрымкі толькі адзінкам удасца застацца ў прафесіі. Наш досвед не ўнікальны, гэта выпрабаванні, праз якія праходзяць усе мігранты. Але трэба трымацца, верыць і працягваць працаваць. Кожны дзень.

ПАДЗЯЛІЦЦА:

Чытаць таксама: